Ustawa Aktywny Rodzic wchodzi w życie od 1 października 2024 roku i wprowadza trzy świadczenia wspierające dla rodziców, którzy chcą powrócić do aktywności zawodowej po urodzeniu dziecka. Program obejmuje trzy świadczenia:
- aktywni rodzice w pracy, czyli tzw. babciowe,
- aktywnie w żłobku,
- aktywnie w domu.
Świadczenia nie są łączone, w danym miesiącu przysługuje tylko jedno świadczenie na jedno dziecko, ale na przestrzeni czasu, rodzaj świadczenia można wielokrotnie zmieniać. Na przykład w jednym miesiącu rodzice mogą korzystać z dofinansowania do żłobka, a w innym mogą zdecydować się na wsparcie finansowe przy zatrudnieniu niani w domu. Każdy rodzic może wybrać, z którego świadczenia chce skorzystać, w zależności od swojej aktualnej sytuacji zawodowej i rodzinnej. Oznacza to także, że oboje z rodziców, nie mogą jednocześnie pobierać świadczenia w pełnej wysokości, na to samo dziecko. Świadczenie przysługuje osobie, która faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli dziecko jest pod opieką naprzemienną obydwojga rozwiedzionych (lub przebywających w separacji) rodziców, która jest sprawowana w porównywalnych i powtarzających się okresach, wówczas kwota wybranego świadczenia, wypłacana jest każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego świadczenia.
Świadczenia z programu "Aktywny Rodzic" przysługują bez względu na dochód rodziny i nie podlegają egzekucji administracyjnej i komorniczej. Od świadczeń nie są pobierane zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie społeczne ani składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Aktywni rodzice w pracy, tzw. babciowe
To pierwsze z trzech świadczeń do wyboru, z którego aktywni zawodowo rodzice mogą skorzystać od 1 października 2024 roku. Świadczenie przysługuje także na dziecko umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej. Świadczenie przyznawane jest na okres 24 miesięcy, od 12 miesiąca do ukończenia 35 miesiąca życia dziecka.
Wysokość świadczenia wynosi:
- 1500 zł miesięcznie,
- 1900 zł miesięcznie - w przypadku dziecka z niepełnosprawnościami.
"Aktywni rodzice w pracy", to świadczenie kierowane do rodziców aktywnych zawodowo, aby mogli pogodzić aktywność zawodową z opieką nad dzieckiem. Świadczenie nie przysługuje na dziecko, które uczęszcza do przedszkola, żłobka, klubu dziecięcego lub jest pod opieką dziennego opiekuna.
Rodzice decydują, na co przeznaczają otrzymane środki - czy na opiekunkę dla dziecka, czy na wynagrodzenie dla babci za opiekę nad dzieckiem. Rodzice mogą podpisać umowę uaktywniającą z nianią, czy z babcią, wówczas składki od tej umowy będą finansowane przez państwo (do wysokości podstawy nie wyższej, niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia). Istotnym elementem tego programu, jest zachęcanie do zatrudniania emerytów. Umowy z emerytami, którzy będą opiekować się dziećmi, pozwolą na pokrycie kosztów składek przez budżet państwa, co zwiększy podstawę ich emerytury. Jest to korzystne zarówno dla rodzin, jak i dla samych emerytów.
Jeśli rodzice sprawują naprzemienną opiekę nad dzieckiem, ustanowioną postanowieniem sądu, wówczas świadczenie przyznane będzie po połowie dla każdego rodzica.
Okazuje się jednak, że nie wszyscy pracujący rodzice otrzymają świadczenie. Ze świadczenia "Aktywni rodzice w pracy" mogą skorzystać rodzice:
- zatrudnieni na umowę o pracę,
- wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia,
- prowadzący własną działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.
Aby móc otrzymać świadczenie, rodzic lub opiekun dziecka, musi spełnić warunek wymaganego poziomu aktywności zawodowej, czyli musi:
- podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy wynoszącej co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy wynoszącej co najmniej 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę, jeżeli w co najmniej takim samym wymiarze jest również ubezpieczony drugi rodzic lub opiekun dziecka i oboje wspólnie wychowują dziecko,
- podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy wynoszącej co najmniej 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, jeżeli w co najmniej takim samym wymiarze jest również ubezpieczony drugi rodzic lub opiekun dziecka i oboje wspólnie wychowują dziecko oraz prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą, korzystając z ulg i preferencji w opłacaniu składek ZUS (tj. z ulgi na start, z obniżonych składek w okresie 24 miesięcy prowadzonej działalności lub z ulgi mały ZUS Plus) lub
- podlegać obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w KRUS przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy.
Oznacza to, że świadczenia nie otrzymają rodzice pracujący na podstawie umowy o dzieło, nie stanowiącej samodzielnego tytułu do ubezpieczeń społecznych (czyli ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, podleganie którym jest ustawowym warunkiem otrzymania świadczenia). W przypadku rodziców wspólnie wychowujących dziecko, świadczenie nie zostanie przyznane, jeśli jeden z rodziców spełnia kryterium ustawowe i podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy wynoszącej co najmniej 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę ale drugi z rodziców nie spełnia tego kryterium (np. ojciec jest zatrudniony na umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, matka pracuje wyłącznie na podstawie umowy o dzieło). Również rodzic pracujący na umowę o dzieło, a samodzielnie opłacający składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie otrzyma świadczenia "Aktywni rodzice w pracy".
Jest jeden wyjątek, kiedy rodzic pracujący na podstawie umowy o dzieło, będzie mógł pobierać świadczenie "Aktywni rodzice w pracy". Będzie to możliwe, jeśli umowa o dzieło nie jest jedynym źródłem utrzymania rodzica, jeśli rodzic wykonuje też pracę na podstawie innej umowy, w ramach której podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub prowadzi własną działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.
W ramach tego dofinansowania pieniądze przekazywane są bezpośrednio rodzicom.
Aktywnie w żłobku
To kolejne świadczenie, z którego rodzice mogą skorzystać od 1 października 2024 roku. Świadczenie to zastąpi dotychczasowe dofinansowanie do opłaty za pobyt dziecka w placówce w wysokości do 400 zł. Świadczenie "Aktywnie w żlobku" przysługuje rodzicom, którzy nie spełniają kryteriów otrzymania świadczenia "Aktywni rodzice w pracy". W przypadku tego świadczenia rodzice nie muszą pracować. O świadczenie rodzice mogą się ubiegać, jeśli dziecko uczęszcza do:
- żłobka,
- klubu dziecięcego
- zostanie objęte opieką sprawowaną przez tzw. opiekuna dziennego.
Świadczenie jest przyznawane do końca roku szkolnego, w którym dziecko ukończy:
- 3 lata,
- 4 lata - w przypadku gdy objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym jest niemożliwe lub utrudnione.
Świadczenie "Aktywnie w żłobku" przysługuje w wysokości opłat ponoszonych z tytułu pobytu dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u opiekuna dziennego (do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, nie wlicza się opłaty za wyżywienie), nie więcej jednak niż:
- 1500 zł miesięcznie,
- 1900 zł miesięcznie - w przypadku dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności.
Świadczenie "Aktywnie w żłobku" przekazywane jest na rachunek bankowy danej placówki lub konto bankowe dziennego opiekuna prowadzącego działalność na własny rachunek w terminie do 20. dnia każdego miesiąca, za miesiąc poprzedni.
Aktywnie w domu
To trzecie ze świadczeń w ramach programu "Aktywny Rodzic". Skierowane jest do rodziców, którzy samodzielne sprawują opiekę nad dzieckiem w domu. Świadczenie "Aktywnie w domu" zastąpi dotychczasowy Rodzinny Kapitał Opiekuńczy (RKO). Przysługuje na każde dziecko w wieku od 12 miesięcy do ukończenia 35 miesiąca życia.
Świadczenie "Aktywnie w domu" nie jest uzależnione od aktywności zawodowej rodziców lub uczęszczania dziecka do instytucji opieki. Jednak ze świadczenia "Aktywnie w domu" mogą też skorzystać rodzice, którzy zatrudnieni są na umowę o dzieło, ale nie posyłają dziecka do żłobka, ani do klubu dziecięcego, czy pod opiekę opiekuna dziennego, a decydują się na opiekę babci lub niani lub sami pogodzą aktywność zawodową z opieką nad dzieckiem. Wysokość świadczenia wynosi 500 zł miesięcznie. Świadczenie wypłacane jest bezpośrednio rodzicom dziecka.
Aktywny Rodzic - jak złożyć wniosek
Wnioski o wybrane świadczenie należy składać do ZUS od 1 października 2024 roku. Wnioski można złożyć drogą elektroniczną:
- na platformie PUE ZUS,
- w aplikacji mobilnej mZUS,
- poprzez bankowość elektroniczną,
- za pośrednictwem portalu Emp@tia.
Prawo do świadczenia zostanie przyznane od miesiąca, w którym wpłynie wniosek. W przypadku świadczenia "Aktywnie w żłobku” świadczenie zostanie przyznane nie wcześniej niż od dnia, kiedy dziecko zaczęło uczęszczać do placówki. ZUS ma 2 miesiące na rozpatrzenie złożonego wniosku. Jeżeli wniosek zostanie złożony do końca grudnia 2024 roku, rodzice otrzymają wypłatę za okres od października.
